Wist u dat ...

Het schuilkeldermuseum is dit jaar nog maar beperkt open geweest en we merken aan alles dat er wel nog veel belangstelling voor ons werk bestaat.

Daarom proberen we het museum digitaal een beetje levend te houden met onderwerpjes die we wekelijks in deze rubriek laten verschijnen.

Allerlei interessante feitjes en weetjes, die raakvlakken hebben met het thema van ons museum, maar die  wij daar niet kunnen laten zien.

Inhoudsopgave wist-u-datjes.
Klik op het pijltje om direct naar het gewenste weetje te gaan.

Jongerenwerkweek in de kazematten 1974

Film over Luchtbeschermingsdienst Maastricht

De BB in actie in de jaren 1950-1960

Fietstunnel Scharnerweg als schuilkelder

Schuilkelder tweemaal geopend: in 1940 en in 2004

Het rampenmagazijn van de BB in Margraten

 Schuilkelder bij Brouwerij Bosch

Caponnière Wilcke (ons schuilkeldermuseum)

 Onze collectie: Deel 1

Onze collectie: Deel 2

Onze collectie: Deel 2

Geplaatst op 29-04-2021

Rangen en standen bij de BB (Bescherming Bevolking)

In ons vorige weetje toonden we u twee uniformen van de BB uit onze collectie. Wie ooit ons museum heeft bezocht, heeft daar op de papieren gedachtenwand al een indruk gekregen van de complexiteit van de organisatie BB. Wie als noodwachtplichtige in de organisatie werd ingelijfd, moest natuurlijk wel weten wat al die onderscheidingstekens op schouders en armen betekende,

Bij de spullen die wij in 2003 – 2004 uit het rampenmagazijn in Margraten mochten meenemen (zie weetje nummer 6) zat ook een instructiesysteem om de nieuwelingen op weg te helpen. Het bestaat uit een handmatig omgebouwde archiefdoos waarin de instructiemiddelen zitten opgeborgen. Verder zijn het een heleboel kartonnen kaartjes die aan de achterzijde van klittenband zijn voorzien. De instructeur kon ze dus op een bord (helaas niet meegeleverd) plakken en kon zo ook de kennis van zijn publiek testen: plaats het juiste kaartje bij de juiste rang/functie. Deze ziet u op de eerste foto.

Naast de rangen waren er dus ook functies die door middel van een strookje stof op het uniform werden aangegeven. De tweede foto geeft een overzicht van de functiestroken die wij in onze collectie hebben, hetgeen niet wil zeggen dat ze een compleet beeld geven.

Op de derde foto een overzicht van de verzameling epauletten of schouderstukken die we eveneens hebben gekregen. De kleuren geven het dienstvak aan waartoe de drager behoorde. In weetje 9 zagen we al dat groen de geneeskundige dienst betrof en blauw de algemene leiding. Rood is brandweer, geel opruiming en redding, oranje sociale dienst, paars ABC dienst, bruin algemene hulpverlening en grijs verbinding, verkenning, waarschuwing en administratie. U zult in onze collectie ook nog zwart en donkergeel/lichtoranje zien, maar daar mag u ons bij helpen …
Klik op de foto’s om ze groter te bekijken.

Onze collectie: Deel 1

Geplaatst op 29-03-2021

De werkgroep Schuilen in Maastricht … heeft sinds haar oprichting in 2004 inmiddels een aardige ´achtergrondcollectie´  weten te verzamelen. Zoals het met veel musea het geval is, kunnen we niet alles laten zien in onze permanente opstelling in de schuilkelder onder het Minister Goeman Borgesiusplantsoen. In de meeste musea is de beschikbare ruimte een beperkende factor. Dat is bij ons zeker ook het geval, maar dan geldt zoals we wel vaker zeggen ´klein maar fijn´! Een andere zeer belangrijke beperkende factor zijn de klimatologische omstandigheden in onze schuilkelder. Deze is onderdeel van het gangenstelsel van de kazematten en daar heerst een luchtvochtigheid van meer dan 95%. Al onze vitrines zijn dan ook geklimatiseerd en veel documenten en foto´s uit de Koude Oorlog periode zijn tegen de inwerking van het vocht beschermd omdat ze in dubbel glas zijn gevat. Omdat we niet alles kunnen laten zien en op dit moment vanwege Covid-19 eigenlijk helemaal niets, willen we wat zaken uit onze achtergrondcollectie voor het voetlicht halen. Als eerste een selectie uit de uniformen waarvan we er een groot aantal in bezit hebben.

Op deze foto´s ziet u links een officier tweede klasse van de geneeskundige dienst van de organisatie Bescherming Bevolking. De onderscheidingstekens van de geneeskundige dienst op de schouders hadden bij de BB als achtergrond de kleur groen. Verder ziet u rechts nog een officier eerste klasse van de algemene leiding, te herkennen aan de donkerblauwe achtergrond van de rangonderscheiding. Dit is overigens het uniform dat bij ´nette´ gelegenheden werd gedragen. Het uniform dat tijdens het werk in het veld werd gedragen zullen we bij een van de volgende gelegenheden laten zien.

Officier 2e klasse
Officier 1e klasse

Caponnière Wilcke (ons schuilkeldermuseum)

Geplaatst op 26-10-2020

Locatie Wilcke

De ruimte waarin wij ons schuilkeldermuseum hebben ingericht, werd gebouwd in de jaren 1773 – 1775. In die tijd werden de vestingwerken van de Hoge Fronten aan de westzijde van de stad gemoderniseerd naar de plannen van Carel Diederik Du Moulin (1728-1793). De ruimte van het museum was een zogenaamde caponnière, een gemetselde, gebogen galerij met een breedte en hoogte van ongeveer drie meter. De caponnière was voorzien van schiet- en rookgaten en vanuit deze ondergrondse ruimte kon de droge gracht voor het vestingwerk Wilcke met geweervuur worden bestreken. Dergelijke caponnières kunnen we nog bekijken in het Waldeckpark en in het vestingpark van de Linie van Du Moulin aan de Statensingel.

Onze caponnière verdween bij de ontmanteling van de vesting na 1867 onder de grond samen met een groot deel van de vestingwerken van de Hoge Fronten. De schiet- en rookgaten werden in de tijd dat het bouwwerk als schuilkelder dienst deed dichtgemetseld; helaas op een manier waardoor je zelfs de contouren van die gaten niet meer kunt terugvinden. De oorspronkelijke ingang vanuit de droge gracht naar de caponnière is aan het zicht onttrokken door het zandfilter dat er ten behoeve van de Koude Oorlog schuilkelder in werd gebouwd.

In het Regionaal Historisch Centrum Limburg in Maastricht en in het Nationaal Archief in Den Haag worden kopies van de bestekboeken van Du Moulin bewaard waarin ook de bouwtekeningen van ons museum zijn te vinden.
Klik op de foto’s om ze groter te bekijken. Bijschrift bij de afbeeldingen:

Wilcke 1: Plattegrond van de caponnière Wilcke met de bijbehorende mijngalerijen, RHCL RAL K 196.

Wilcke 2: Plattegrond van de caponnière met bouwkundige details, RHCL RAL K 196.
Wilcke 3: Buiten- en binnenaanzicht van de caponnière, RHCL RAL K 196.

Waldeck 1968: De caponnière Waldeck vlak na de restauratie van 1968.

 

Schuilkelder bij Brouwerij Bosch

Geplaatst op 21-09-2020

Brouwerij De Keyzer van de familie Bosch aan de Wycker Grachtstraat had in de Tweede Wereldoorlog in haar kelders een schuilkelder. De schuilkelder was op straat aangeduid door middel van een bord waarop een pijl verwees naar de ingang. In het archief van de Brouwerij Bosch wordt een foto bewaard waarop met enige moeite die bord te zien is.

In het archief van onze werkgroep zit een systeemkaart met gegevens over deze schuilkelder. We zien hier dat er voor 200 mensen plek was en dat er bij luchtalarm meestal 100 mensen kwamen schuilen. Indien u de andere systeemkaarten met de gegevens van alle schuilkelders in Maastricht wilt bekijken, klik dan hier.

De werkgroep Schuilen in Maastricht … geniet vanaf de oprichting tot op de dag van vandaag gastvrijheid in de Brouwerij Bosch. Al onze vergaderingen en bijeenkomsten vinden daar plaats en toen we onze tentoonstellingspanelen in 2004 opbouwden, maakten we gebruik van een van de vele ruimtes die er in de brouwerij zijn. De brouwerij kan worden bezocht en heeft een eigen website: www.brouwerijbosch.nl

Klik op de foto’s om ze groter te bekijken.

Het rampenmagazijn van de BB in Margraten

Geplaatst op 04-09-2020

Toen wij in 2003 en 2004 bezig waren met het verzamelen van het materiaal voor ons museum gingen we ook op zoek naar een sirene zoals die voor het luchtalarm werd gebruikt. We wisten dat in die tijd alle oude sirenes werden vervangen door de moderne elektronische apparaten die ons nog steeds iedere eerste maandag van de maand precies om twaalf uur ’s middags bij de les houden. Het sirene netwerk werd beheerd door de regionale brandweer in Margraten en daar konden we inderdaad terecht om een fraai exemplaar uit te zoeken. We gingen er heen met een klein vrachtwagentje bestuurd door Jules Bonnet van het gelijknamige bedrijf die ons wel vaker welwillend met raad en daad ondersteunde.

We kwamen op een goede avond aan in Margraten en werden daar ontvangen door de heer Huntjens die ons een sirene liet uitkiezen en inladen. Daarna nam hij ons mee naar het voormalige rampenmagazijn van de Bescherming Bevolking en vertelde dat hij daar grote opruiming moest houden. Het gevolg daarvan was dat het vrachtwagentje dat behoorlijk ruim bemeten leek voor de sirene uiteindelijk bijna overladen met andere spullen op weg naar Maastricht ging. De plezierige contacten met de heer Huntjens hebben er daarna toe geleid dat we nog regelmatig overbodig materiaal mochten ophalen voor onze expositie en achtergrondcollectie.

Op de grote foto hiernaast ziet u de sirene die wij uit het magazijn van Margraten hebben mogen meenemen. Een gestileerde afbeelding van deze sirene hebben wij in het logo van onze werkgroep verwerkt. Op de foto’s hieronder ziet u  het grote rampenmagazijn van de Bescherming Bevolking in Margraten, een waar luilekkerland voor liefhebbers van de Koude Oorlog. Helaas is alles al heel lang grondig opgeruimd.

Klik op de foto’s om ze groter te bekijken.

Schuilkelder tweemaal geopend: in 1940 en in 2004

Geplaatst op 21-08-2020

Wist u dat onze schuilkelder onder het Minister Goeman Borgesiusplantsoen twee keer officieel geopend is?

De eerste opening was in 1940 nadat eerder dat jaar de ondergrondse ruimten onder het plantsoen waren herontdekt. De schuilkelder onder het plantsoen was de eerste van een lange rij kazemattenschuilkelders die in de Tweede Wereldoorlog in gebruik werden genomen. Op de foto van de opening die naar alle waarschijnlijkheid aan de ingang op de Gildenweg is genomen, zien we de heer K. Fouraschen aan het woord. Hij was hoofd van schuilkelder nummer 1 Wilcke. We zien dat aan het mouwschildje dat hij om zijn arm draagt. Op de foto zien we ook pastoor Ramaekers van de Theresiaparochie en wie heel goed kijkt, ontdekt helemaal links Louis Dassen, die later hoofd schuilkelderdienst zou worden.

De tweede opening was in september 2004 en dat was de officiële opening van ons schuilkeldermuseum dat we toen nog heel voorzichtig ´permanente tentoonstelling´ noemden. Wethouder Wim Hazeu verrichtte de openingshandeling. We hadden een kleine luchtalarmsirene weten te lenen waarmee hij behoorlijk wat lawaai wist te produceren. Voor de gelegenheid was Martien Duijkers uit Castenray met zijn klassieke Magirustruck van de Bescherming Bevolking naar Maastricht afgereisd. Uiteraard kreeg de wethouder toelichting op de expositie van ontwerper Paul Tieman.

1: Opening 1940

2: Inscriptie in de kazematten van een lid van de familie Fouraschen uit 1940

3: Openingshandeling Wim Hazeu

4: Paul Tieman en de wethouder

5: Uitnodiging voor opening museum in 2004

Fietstunnel Scharnerweg als schuilkelder

Geplaatst op 14-08-2020

Luchtschacht boven fietstunnel

De zuidelijke fietstunnel onder het spoor in het verlengde van de Scharnerweg werd bij de aanleg van de tunnel in 1960 door de Nederlandsche Spoorwegen meteen geschikt gemaakt voor gebruik als schuilkelder. In bestek nummer 1533 van de NS uit dat jaar lezen we dat in de ´ruimten voor de B.B.´ stalen buizen moeten worden aangebracht voor aanzuig-, verdeel- en afvoerleidingen voor de luchtverversing. Aan de zuidelijke tunnelbuis werden drie ruimten voor de B.B. aangebouwd. Twee daarvan waren de toegangsruimten met luchtsluizen, de derde diende als ventilatorruimte en als zandfilterruimte. De betreffende pagina van bestek 1533 kunt u hier bekijken.
Het bijzondere van deze schuilkelder was dat de eigenlijke schuilkelderruimte de fietstunnel zelf was. In tijd van nood moest men eerst de fietstunnel aan weerszijden ter plaatste van de luchtsluizen dichtmetselen, zodat men via de u-vormige luchtsluis om de nieuwe muur heen kon lopen.

Wie tegenwoordig door deze tunnel fietst, kan de luchtsluizen herkennen (twee stalen deuren naast elkaar) en de toegang tot de technische ruimte. Aan het plafond zien we de voorzieningen voor de ventilatie. Buiten bevinden zich naast de treinsporen nog twee luchtschachten die van een metalen kap zijn voorzien.

Bij gelegenheid van de opening van de tunnel werd door Openbare Werken een boekje uitgegeven. In dit boekwerkje staat geen letter over de schuilkelder en op tekeningen en foto’s is er in het boekje ook niets van te vinden. Dat was mogelijk toch nog een beetje geheim in die tijd. Een deel van dit boekje kunt u hier bekijken.

Op de foto’s hieronder ziet u o.a. de huidige fietstunnel, de stalen deuren in de fietstunnel, de luchtschachten t.b.v. de schuilkelder boven de fietstunnel  en de eerste gebruikers van de tunnel in 1963.
Klik op de foto’s om ze groter te bekijken.

De BB in actie in de jaren 1950-1960

Geplaatst op 08-08-2020

De Bescherming Bevolking, kortweg BB, moest regelmatig oefenen om alle taken bij de rampenbestrijding naar behoren te kunnen uitoefenen. Toen wij bezig waren met de voorbereidingen voor ons museum was de BB nog niet zo lang geleden opgeheven. In het grote magazijn in Margraten werd grote opruiming gehouden en gelukkig mochten wij een deel van de spullen mee nemen. Daarbij zaten honderden foto´s en dia´s gemaakt tijdens oefeningen. We laten er hier een aantal zien die waarschijnlijk in de jaren 1950 en 1960 in Maastricht zijn gemaakt. Klik op de pijltjes voor de volgende foto en op de foto’s zelf  om deze in groter formaat te bekijken.

1. Fikkie stoken in het fort Sint Pieter, de mannen proberen de brand te blussen met behulp van emmerspuiten.

2. De reddingsdienst in actie in Heer.

3. Is iedereen present in Wijk III?

4. Een handje van de burgemeester!

5. Een redding op Caberg.

Film over Luchtbeschermingsdienst Maastricht

Geplaatst op 24-07-2020

Wist u dat er over de Luchtbeschermingsdienst van Maastricht in de Tweede Wereldoorlog een film van meer dan een uur is gemaakt?

Het is een film zonder geluid, gemaakt door de heer E. Nijst. De verschillende afdelingen van deze dienst, zoals de kunstbeschermingsdienst en de geneeskundige dienst, en hun medewerkers zijn nauwkeurig vastgelegd.  Je ziet ook prachtige beelden van Maastricht vanuit de uitkijkpost in het torentje van het Dinghuis, Sint Pietersberg en de Sint Janskerk.
De film is via onderstaande link te bekijken. U moet dan kiezen voor de film Ick Waeck. Op deze  pagina staan nog twee andere films over de bevrijding van Maastricht. 

https://www.amateurfilmplatform.nl/films/luchtbeschermingsdienst-maastricht

Veel kijkplezier gewenst!

Jongerenwerkweek in de kazematten 1974

Geplaatst op 17-07-2020

In 1974 had de Nederlandse Jeugdbond ter Bestudering van de Geschiedenis (NJBG) in de herfstvakantie een werkweek in Maastricht. Het doel van de werkweek was het vrij graven van een gang van het kazemattenstelsel Waldeck. Aan de werkweek namen 32 leden deel waarvan een deel niet uit Maastricht, maar uit het hele land kwam. Deze jongeren konden met medewerking van de Bescherming Bevolking (BB) overnachten in de schuilkelder onder het Minister Goeman Borgesiusplantsoen, tegenwoordig ons schuilkeldermuseum. In het blad De Paladijn meldde de BB dat het hiervoor nodig was een week lang de noodwatervoorziening en de luchtverversing in bedrijf te houden. Die proef was goed geslaagd en de jeugdige werkers zouden uitstekend hebben geslapen. Of dat laatste ook zo was, weten alleen de deelnemers zelf…

Klik hier of op de foto van De Paladijn om het artikel van dit blad te lezen.